|
| 19ος ΑΙΩΝΑΣ |
| Προσπάθειες για σιδηροδρομική εξυπηρέτηση (1885) |
| Αμέσως μετά τη ίδρυση και την αναγνώριση του οικισμού, η Οικοδομική Εταιρεία ενδιαφέρθηκε για τη σιδηροδρομική εξυπηρέτηση της Καλλιθέας, με τη δημιουργία σιδηροδρομικού σταθμού στη γραμμή των ατμοκίνητων τότε “Σιδηροδρόμων Αθηνών-Πειραιώς” (ΣΑΠ, σημερινοί ΗΣΑΠ). |
 Κατασκευή γραμμής ΣΑΠ |
| Έτσι, στη συνεδρίαση της 16ης Ιανουαρίου 1885, αποφάσισε να έρθει σε διαπραγματεύσεις με τους ΣΑΠ για τον παραπάνω σκοπό, αλλά και για τον καθορισμό της τιμής των εισιτηρίων Αθήνας-Καλλιθέας. Οι ΣΑΠ δέχονταν να ορίσουν το κόμιστρο στο μισό εκείνου της διαδρομής Αθήνας-Φαλήρου, εφ’ όσον η Οικοδομική Εταιρεία κατασκεύαζε μικρό σταθμό με αποβάθρες δεξιά και αριστερά, καθώς και 5-10 σπίτια στον οικισμό για τους σιδηροδρομικούς. |
 Βουστάσια, 1900 |
| Η συμφωνία, μολονότι μάλλον υπογράφτηκε, δεν τηρήθηκε από την πλευρά των ΣΑΠ. Η σιδηροδρομική εξυπηρέτηση της Καλλιθέας με δικό της σταθμό καθυστέρησε λοιπόν μέχρι τη δεκαετία του 1920. Στο μεταξύ η πόλη θα εξυπηρετείτο συγκοινωνιακά από το τραμ, που ύστερα από δυο χρόνια (1887) θα διέτρεχε την κεντρική λεωφόρο της. Στη φωτογραφία δεξιά οι γραμμές του τραμ έξω από την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων στις Τζιτζιφιές, σε καρτ-ποστάλ της εποχής. |
 Τζιτζιφιές, 1910 |
| Το αμαξοστάσιο των τραμ (1886) |
| Τον Νοέμβριο του 1886, εν όψει της λειτουργίας της νέας γραμμής ατμοκίνητου τραμ Αθήνας – Καλλιθέας – Φαλήρων, η “Εταιρεία Ιπποσιδηροδρόμων Αθηνών και Περιχώρων”, η πρόγονος δηλαδή των τραμ (ΗΕΜ) και τρόλλεϋ (ΗΛΠΑΠ) της Αθήνας, ζήτησε από την “Οικοδομική Εταιρεία” να της παραχωρηθεί δωρεάν οικόπεδο για την εγκατάσταση αμαξοστασίου και αποθηκών. Παραχωρήθηκε οικόπεδο 18.000 τετρ. πήχεων και σε αντιπαροχή η Εταιρεία των Ιπποσιδηροδρόμων ανέλαβε να εξασφαλίσει την υδροδότηση του μελλοντικού οικισμού, μεταφέροντας στην Καλλιθέα νερό από το υδραγωγείο της Αθήνας (Δεξαμενή Κολωνακίου, φωτο δεξιά) με σιδερένιους σωλήνες και σε ποσότητα που να ικανοποιεί τις ανάγκες του προβλεπόμενου πληθυσμού. |
 Δεξαμενή, 1900 |
| Με νέα συμφωνία το 1887, η Οικοδομική Εταιρεία παραχώρησε επιπλέον έκταση, συνεχόμενη της προηγούμενης, με πρόσθετους όρους, που περιλάμβαναν την οικοδόμηση ξενοδοχείου, την κατασκευή υδραγωγείου, την τήρηση σταθερής τιμής των κομίστρων για μία δεκαετία και την παραχώρηση έκπτωσης 20% στην Οικοδομική Εταιρεία. Δημιουργήθηκε λοιπόν το μεγάλο συγκρότημα του αμαξοστασίου (φωτο δεξιά), στη συμβολή των οδών Δήμητρος (Δαβάκη) και Θησέως, που λειτούργησε μέχρι την κατάργηση των τραμ τη δεκαετία του 1950. |
 Αμαξοστάσιο των τραμ |
| H λειτουργία του ατμοκίνητου τραμ (1887) |
| Τα ιππήλατα τραμ (ιπποσιδηρόδρομοι) του 1882, που συνέδεσαν αρχικά το κέντρο της Αθήνας με τα τότε προάστια (Πατήσια, Αμπελόκηποι, Κολοκυνθού), μετατράπηκαν το 1887 σε ατμήλατα. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε η λειτουργία της νέας γραμμής ατμήλατου τραμ των Φαλήρων και ταυτόχρονα η λειτουργία του Αμαξοστάσιου Καλλιθέας (φωτο δεξιά). |
 Το ατμοκίνητο τραμ |
| Η γραμμή τραμ των Φαλήρων είχε αφετηρία μπροστά στην Ακαδημία και διασχίζοντας τις λεωφόρους Πανεπιστημίου, Αμαλίας και Θησέως (Καλλιθέα), έφτανε στις Τζιτζιφιές, απ’ όπου διακλαδιζόταν στις δυο κατευθύνσεις της παραλιακής λεωφόρου Ποσειδώνος και κατέληγε στα Φάληρα (Νέο και Παλαιό), όπου υπήρχαν παραθαλάσσια κέντρα αναψυχής και θαλάσσια λουτρά. |
 Νέο Φάληρο, 1908  Νέο Φάληρο, 1910 |
| Υποτυπώδης ανάπτυξη μέχρι το 1895 |
| Όμως, παρά τη συμφωνία για την κατασκευή του αμαξοστασίου, τα σχέδια της Οικοδομικής Εταιρείας για την ανέγερση κατοικιών φαίνονταν να ναυαγούν. Οι δύο πρώτες οικίες που χτίστηκαν παρέμεναν ημιτελείς. Τελικά αγοράστηκαν και ολοκληρώθηκαν η πρώτη από τον Γεώργιο Φιλάρετο (πολιτικό) και η δεύτερη από τον Λάσκαρι Λασκαρίδη (έμπορο). |
 Οικίες Φιλαρέτου και Λασκαρίδου |
| Ο Γεώργιος Φιλάρετος (1848-1929), από τους πρώτους οικιστές της Καλλιθέας, ο “πατέρας της δημοκρατίας” όπως τον αποκαλούσαν, μετέτρεψε αργότερα την οικία του σε βιβλιοθήκη με το όνομα “Ηλύσιον“, εικόνα της οποίας παρουσιάζεται δεξιά σε καρτ-ποστάλ της εποχής. |
 Η οικία Φιλαρέτου |
| Ο Φιλάρετος εξέδιδε από το 1908 μέχρι το 1911 τη δημοκρατική εφημερίδα «Ριζοσπάστης», φύλλο της οποίας παρουσιάζεται επίσης στην εικόνα δεξιά. |
 “Ριζοσπάστης” Φιλαρέτου |
| Η οικία του Λάσκαρι Λασκαρίδη, λονδρέζου έμπορου από την Τραπεζούντα, της οικογένειας των Λασκάρεων, διατηρείται ακόμη και σήμερα και στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη. Η σύζυγός του Αικατερίνη Λασκαρίδου καθώς και οι κόρες του Ειρήνη και Σοφία υπήρξαν προσωπικότητες της εποχής (βλέπε παρακάτω). |
 Οικία Λασκαρίδου |
| Γύρω από τις κατοικίες αυτές των πρωτοπόρων δημιουργήθηκε σιγά-σιγά ο οικισμός, ο οποίος, μετά και την κατασκευή του αμαξοστάσιου, έχει πια το 1895 περίπου 150 κατοίκους. |
 Η οικία Κρέμου |
| Το Ολυμπιακό Σκοπευτήριο (1896) |
| Επόμενος σημαντικός σταθμός στη ζωή του οικισμού υπήρξε η δημιουργία του Σκοπευτηρίου. Το 1895 η Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 1896 αγόρασε από την Οικοδομική Εταιρεία μεγάλη έκταση γης για τη δημιουργία του Σκοπευτηρίου. Η έκταση αυτή ήταν 80.000 τετρ. πήχεις και βρισκόταν στο μέρος όπου είχε σχεδιαστεί αρχικά ο μεγάλος κήπος. |
 Το Σκοπευτήριο |
| Το κτίριο του Ολυμπιακού Σκοπευτηρίου ολοκληρώθηκε το 1896 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ, σε σχέδια του αρχιτέκτονα των Ανακτόρων Αναστάση Μεταξά, ο οποίος υπήρξε και ικανότατος σκοπευτής. Το Σκοπευτήριο στέγασε αργότερα σχολεία, Δημοτικό και Γυμνάσιο, ενώ στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής (1941-1944) μετατράπηκε σε φυλακές, που διατηρήθηκαν και στα μεταπολεμικά χρόνια. Τελικά οι φυλακές κατεδαφίστηκαν το 1966 και στη θέση τους δημιουργήθηκε το σημερινό σχολικό συγκρότημα του Αγίου Νικολάου. |
 Το Σκοπευτήριο |
| Η διευθέτηση του Ιλισσού (1897-1898) |
| Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ο Κηφισός χυνόταν στο Φάληρο, συλλέγοντας στη διαδρομή του τα νερά όλων των άλλων ποταμών και ρεμάτων. Ύστερα από τη μεγάλη πλημμύρα του Νοεμβρίου του 1896, όπου έχασαν τη ζωή τους 17 άνθρωποι, αποφασίστηκε η ανακούφιση του Κηφισού, με την ελάφρυνσή του από τα νερά του Ιλισσού που συνέβαλλαν σε αυτόν. Τη διετία 1897-1898 διευθετήθηκε η κοίτη του Ιλισσού από τη Χαμοστέρνα μέχρι τις Τζιτζιφιές και ο ποταμός απέκτησε τη σημερινή αυτόνομη υπόσταση. |
 Τζιτζιφιές, 1900 |
| ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ (1900-1930) |
| Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ο πληθυσμός της Καλλιθέας πολλαπλασιαζόταν. Έτσι, το 1900 είχε 500 κατοίκους και το 1907 1.300 κατοίκους. Το 1909 ανώνυμη μετοχική «Εταιρεία Οικοδομικών Επιχειρήσεων» έκτισε 50 διώροφες πέτρινες μονοκατοικίες στην περιοχή Χαροκόπου (οδός Ρήγα Φεραίου), κάποιες από τις οποίες διατηρούνται μέχρι σήμερα. |
 Θεμελίωση, 1909 |
| Αυτές οι εξαιρετικής αρχιτεκτονικής κατοικίες δεν είχαν διαστάσεις επαύλεων και πιθανότατα απευθύνονταν σε αγοραστές από τα μεσαία κοινωνικά στρώματα. Θεωρείται ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των οικιών αυτών είναι στενά συνδεδεμένος με την τεχνοτροπία του Ernst Ziller, ο οποίος την ίδια περίπου εποχή σχεδίασε τις μονοκατοικίες της συνοικίας Τσίλλερ στην Κηφισιά. Σήμερα οι περισσότερες από αυτές τις κατοικίες έχουν κατεδαφιστεί. Μερικές από αυτές έχουν διασωθεί στην οδό Ρήγα Φεραίου. |
 Θεμελίωση, 1909 |
| Κατά την πρώτη και δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα η Καλλιθέα εξελίχθηκε σε εξαιρετικά ευχάριστο και σχετικά αυτόνομο προάστιο, στο οποίο έφτανε κανείς χρησιμοποιώντας τον ατμοκίνητο τροχιόδρομο και αργότερα τα ηλεκτροκίνητα τραμ, ενώ από το 1928 και εξής μπορούσε να το προσεγγίσει και με τον σιδηρόδρομο Αθηνών – Πειραιώς. Τόσο ο Κωλοσούρτης όσο και το ηλεκτροκίνητο τραμ έφτανε μέχρι τις παραθαλάσσιες Τζιτζιφιές πριν στρίψει βόρεια προς το Νέο Φάληρο ή νότια προς το Παλαιό Φάληρο. Παρόλο που τα Φάληρα αποτελούσαν δύο από τους πλέον αγαπημένους εξοχικούς προορισμούς των Αθηναίων, ολοένα και περισσότεροι εκδρομείς άρχισαν να κατεβαίνουν στην πεντακάθαρη παραλία των Τζιτζιφιών, προκειμένου να κάνουν το μπάνιο τους. |
 Ρήγα Φεραίου, 1909 |
| Ο Οίκος Τυφλών (1906) |
| Ο Οίκος Τυφλών ιδρύθηκε το 1906 με πρωτοβουλία του συγγραφέα Δημήτριου Βικέλα και του ποιητή Γεώργιου Δροσίνη με διευθύντρια την Καλλιθεάτισσα Ειρήνη Λασκαρίδου, δευτερότοκη κόρη του Λάσκαρη Λασκαρίδη και της παιδαγωγού Αικατερίνης Χρηστομάνου-Λασκαρίδου, ιδρύτριας της Σχολής Νηπιαγωγών. |
 Γεώργιος Δροσίνης |
 Δημήτριος Βικέλας |
|
| Η Ειρήνη Λασκαρίδου επισκέφθηκε 48 τυφλολογικά ιδρύματα του εξωτερικού για να ειδικευτεί στην εκπαίδευση των τυφλών και το 1907 ίδρυσε την πρώτη σχολή στην Ελλάδα του Οίκου Τυφλών, την οποία διηύθυνε συνεχώς επί 34 χρόνια. Η Ειρήνη Λασκαρίδου κατάρτισε σύστημα εκπαίδευσης γραμμάτων, μουσικής και χειροτεχνίας για τυφλούς, ενώ χρησιμοποίησε την παγκόσμια μέθοδο Μπράιγ στην ελληνική γλώσσα, στην οποία συνέγραψε τα πρώτα βιβλία τυφλών. Με την ίδια μέθοδο οι ίδιοι οι τυφλοί της Ελλάδας έγραψαν πάμπολλα βιβλία, με θέματα όπως: Το σχολείο, τη θρησκεία, τη φιλολογία, τη μουσική. Ο Οίκος Τυφλών στεγάστηκε αρχικά στην οικία Λασκαρίδου στην Καλλιθέα. |
 Aικ. Λασκαρίδου, δεκαετία 1900 |
| Με δαπάνη των αδελφών Ραφαήλ και Ανανία Αμπέτ, Σύριων εμπόρων και τραπεζιτών της Αιγύπτου, που απέκτησαν την ελληνική υπηκοότητα και ίδρυσαν και στο Κάϊρο την Αμπέτειο Σχολή, αγοράστηκε από την Οικοδομική Εταιρεία το μεγάλο οικόπεδο της οδού Θησέως 210 και χτίστηκε εκεί το Αμπέτειον Μέλαθρον, όπου στεγάζεται από το 1910 ο Οίκος Τυφλών. |
 Aμπέτειον Μέλαθρον, δεκαετία 1960 |
| Η εξαιρετικά πρωτοποριακή για την εποχή της οργάνωση του Οίκου Τυφλών οφείλεται κατά κύριο λόγο στη διευθύντρια Ειρήνη Λασκαρίδου, η οποία υπηρέτησε σε αυτή τη θέση επί τριάντα χρόνια (1909-1938). Το ίδρυμα παρείχε διαμονή σε παιδιά με προβλήματα οράσεως από όλη την Ελλάδα, μαθήματα της στοιχειώδους εκπαίδευσης αλλά και υφαντικής, κεραμικής, πλεκτικής και μουσικής. Στόχος αυτών των μαθημάτων ήταν η δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης των παιδιών, όταν θα αποφοιτούσαν από τον Οίκο Τυφλών. Μετά την επίσκεψη της τυφλής και κωφάλαλης παιδαγωγού Helen Keller (1880-1968) το 1946, η προσφερόμενη εκπαίδευση επεκτάθηκε και στους τυφλοκωφάλαλους. |
 Aμπέτειον Μέλαθρον σήμερα |
| Το 1922 χτίστηκε και ξενώνας για τη φιλοξενία τυφλών παιδιών απέναντι από το κυρίως κτήριο. Πρόκειται για κτίσμα εντυπωσιακών διαστάσεων και αρχιτεκτονικής, σχεδιασμένο από τον Α. Βάλβη, στη συμβολή των οδών Περικλέους και Μεταμορφώσεως. Αργότερα στεγάστηκε εκεί το 4ο Δημοτικό Σχολείο, το οποίο, από το χρώμα του κτιρίου, έμεινε γνωστό ως κόκκινο σχολείο. Σήμερα παραμένει διατηρητέο και ετοιμόρροπο. |
 Ξενώνας Οίκου Τυφλών (Κόκκινο Σχολείο) σήμερα |
| Τρία χρόνια αργότερα (1925) οι αδελφοί Νικολόπουλοι προσέφεραν χρήματα για την ανέγερση οικοτροφείου για τυφλά παιδιά. Έτσι οικοδομήθηκε το Νικολοπούλειο Ορφανοτροφείο στη συμβολή των οδών Αραπάκη και Ιατρίδου. |
 Νικολοπούλειον, δεκαετία 1960 |
| Ηλεκτροκίνητα Τραμ (1910) |
| Την περίοδο 1908 – 1910 το δίκτυο τροχιοδρόμων (τραμ) της Αθήνας επεκτάθηκε και πέρασε από την ατμοκίνηση στην ηλεκτροκίνηση. Δύο γραμμές ηλεκτροκίνητων τραμ εξυπηρετούσαν πια την Καλλιθέα: Η γραμμή Νο 1 (Ακαδημία – Καλλιθέα – Ν. και Π. Φάληρο) και η γραμμή Νο 5 (Καλλιθέα – Σταθμός Λαρίσης). Αργότερα (1940), στα παλαιά πράσινα τραμ (που συνέχιζαν να εξυπηρετούν τη γραμμή 1) προστέθηκαν τα καινούργια κίτρινα (που δρομολογήθηκαν και στη γραμμή 5). |
 Τραμ Καλλιθέας 1930 |
| Εγκατάσταση βιομηχανιών-βιοτεχνιών (1910-1930) |
| Στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα η Καλλιθέα εξακολουθούσε να φιλοξενεί αρκετές επαύλεις και παράλληλα γνώριζε την πρώτη εγκατάσταση ελαφρών βιομηχανικών μονάδων, που μεταφέρονταν από την Αθήνα και τον Πειραιά στη γραμμή Νέο Φάληρο – Μοσχάτο – Καλλιθέα. |
 Πλατεία Δαβάκη 1930 |
| Έτσι, στη μετά το 1910 δεκαετία, λειτουργούσαν εδώ τρία νηματουργεία, ένα ατμοκίνητο βαφείο, σωληνουργείο, εργοστάσιο ελαστικών και κλωστο-ϋφαντουργεία. Ανάμεσά τους συναντούμε γνωστές βιομηχανίες, όπως η Πειραϊκή-Πατραϊκή, η Ελβιέλα, η Αθηναϊκή Εριουργία και αργότερα η Ιζόλα. Σημειώθηκε περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού, ο οποίος το 1920 έφτανε πια τους 4.200 κατοίκους. |
 Φούρνος Ράπτη, 1910 |
| Πρώτο ρεύμα προσφύγων (1919-1920) |
| Ένα ποσοστό αυτής της αύξησης οφειλόταν στο πρώτο μικρό ρεύμα προσφύγων, που κατέφευγαν από το καλοκαίρι του 1919 στην Καλλιθέα, προερχόμενοι από τα παράλια του Καυκάσου, το Βατούμ και το Σοχούμ. Το ρεύμα αυτό περιλάμβανε αφ’ ενός τους Ποντίους που ακολούθησαν το ρωσικό στρατό στην αποχώρησή του από τον τουρκοκρατούμενο Πόντο και το Καρς και αφ’ ετέρου Ποντίους της νότιας Ρωσίας, ταλαιπωρημένους από τον εμφύλιο που είχε ξεσπάσει εκεί μετά την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917. Οι πρώτοι πρόσφυγες βρήκαν πρόχειρο τόπο διαμονής στο χώρο του Ολυμπιακού Σκοπευτηρίου, που ήταν πια εγκαταλειμμένο. |
 |
 |
| Ρωσικός Εμφύλιος 1919 |
|
| Κύριο ρεύμα προσφύγων (1922) |
| Ακολούθησε το κύριο ρεύμα των προσφύγων μετά το 1922 με την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, όταν μεγάλο μέρος του ποντιακού πληθυσμού κατέφυγε στις παράλιες πόλεις με σκοπό να αποβιβαστεί σε πλοία για την Ελλάδα. Ο ξεριζωμός συνεχίστηκε αμείωτος μέχρι το 1924, οπότε έφυγαν και οι τελευταίοι Έλληνες Πόντιοι, με τη συμφωνία για ανταλλαγή των πληθυσμών που προέβλεπε η συνθήκη της Λωζάνης (1923). |
 Πόντος |
| Οι Πόντιοι πρόσφυγες μεταφέρονταν με τουρκικά βαπόρια και με επίβλεψη των συμμαχικών δυνάμεων στην Πόλη, περιθάλπονταν από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό στους στρατώνες Σελιμιέ της Κωνσταντινούπολης και από εκεί επιβιβάζονταν σε ελληνικά πλοία για αποστολή στην Ελλάδα. Οι συνθήκες μεταφοράς ήταν άθλιες και συχνά εκβιαστικές και η κατάσταση στους στρατώνες Σελιμιέ, όπου έφταναν οι ταλαιπωρημένοι πρόσφυγες, ήταν τραγική, καθώς στοιβάζονταν κατά χιλιάδες, σε άθλιες συνθήκες υγιεινής, χωρίς νερό και με τον τύφο που θέριζε. |
 Παναγία Σουμελά |
| Οι πρόσφυγες φτάνοντας στην Ελλάδα περνούσαν από υποχρεωτική καραντίνα, σε επίσης άθλιες συνθήκες, στους καταυλισμούς της Μακρονήσου και του Αη-Γιώργη. Ο συνολικός αριθμός των Ποντίων προσφύγων που ήρθαν στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 325.000 – 400.000 άτομα. Το μεγαλύτερο μέρος τους εγκαταστάθηκε στη Μακεδονία με την ανταλλαγή των πληθυσμών. |
 Κερασούντα |
| Στην Αττική κύριοι χώροι εγκατάστασης των Ποντίων προσφύγων υπήρξαν η Καλλιθέα και η Δραπετσώνα. Έτσι, ενώ ο πληθυσμός της Καλλιθέας το 1920 μόλις ξεπερνούσε τις 4.000, το 1925, δηλαδή σε μια πενταετία, εξαπλασιάστηκε φτάνοντας περίπου τις 25.000. Γνωρίζουμε ότι το 1928, από τους 30.000 περίπου κατοίκους της Καλλιθέας το 52% ήσαν πρόσφυγες. |
 Σινώπη |
| Ο πρώτος προσφυγικός συνοικισμός έχει ήδη δημιουργηθεί από το 1919 στο χώρο του Σκοπευτηρίου, όπου ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες πάνω από χίλιες οικογένειες. Δύο άλλοι προσφυγικοί συνοικισμοί δημιουργήθηκαν λίγο αργότερα στα Κουντουριώτικα (Χαροκόπου) και στα Παλαιά Σφαγεία. Ένας τέταρτος ξεφύτρωσε στην ελώδη περιοχή των Τζιτζιφιών. |
 Σκοπευτήριο 1932 |
| Μικρότεροι συνοικισμοί συγκροτήθηκαν στην περιοχή Καψάνη (Πειραϊκή Πατραϊκή), στην οδό Ανδρομάχης και στην Αγία Ελεούσα. Στις πλινθόκτιστες ή ξύλινες παράγκες, στεγασμένες συνήθως με πισσόχαρτο, χωρίς νερό, φως και αποχέτευση, οπλισμένοι μονάχα με το κουράγιο και το πείσμα τους, οι πρόσφυγες προσπαθούσαν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. |
 Άγιος Νικόλαος 1935 |
|
[επόμενη]
|
