Από cult σύμβολο μιας εργατικής γειτονιάς σε gentrification darling*
“Δε γουστάρω κυριλέ,
μα τα πρόστυχα τα μαύρα τα εσώρουχά σου.
Με δυο κατοστάρικα από την Καλλιθέα
όσο πιο φτηνιάρικα τόσο πιο ωραία.”
Ν. Καρβέλας, “Εσώρουχα”, 1987
Η σεζόν 2025-2026 δεν θα βρει ούτε την ΚΑΛΛΙΘΕΑ ούτε την ATHENS KALLITHEA FC στη Super League 1. Ο πρόσφατος υποβιβασμός της δεν σκόρπισε ιδιαίτερη θλίψη, γιατί η παρουσία της δεν σκόρπισε ιδιαίτερη χαρά. Αλλόκοτο, αφού πρόκειται για μια μικρή ομάδα που επέστρεψε στη μεγάλη κατηγορία μετά από σχεδόν 20 χρόνια, έπαιξε ωραίο, επιθετικό ποδόσφαιρο, πήρε αποτελέσματα και κέρδισε εντυπώσεις από τους “μεγάλους”, ενώ παράλληλα είχε διακριτική επικοινωνία και ασύγκριτα πιο όμορφη οπτική ταυτότητα από οτιδήποτε έχουμε δει στα ελληνικά γήπεδα τον 21ο αιώνα. Όμως η αποξένωση των παραδοσιακών υποστηρικτών της ομάδας, με κύριο όχημα την επιλογή της Λεωφόρου για έδρα (και όχι, λόγου χάρη, του Πανιωνίου όπως είχε γίνει σε παλαιότερες περιόδους εργασιών στο Ελ Πάσο), οδήγησε στη θλιβερή εικόνα του χαμηλότερου μέσου όρου εισιτηρίων σε όλο το πρωτάθλημα και έδωσε πάτημα στο κλασικό αφήγημα του Αττικού παραρτήματος χωρίς οπαδούς, που τρώει θέσεις από αδικημένες επαρχιακές ομάδες με λαό. Η ΚΑΛΛΙΘΕΑ, βέβαια, δεν είναι ομάδα-κατασκεύασμα. Έχει ιστορία, έχει ένα από τα πιο ιδιαίτερα γήπεδα της Ελλάδας, και ανεξάρτητα από την κατηγορία που έπαιζε, μάζευε για δεκαετίες από αρκετό έως πολύ κόσμο.
Πριν συνεχίσω, θα καταθέσω τα διαπιστευτήριά μου, ζητώντας κατανόηση στην οπτική και την παραξενιά μου. Όπως οι περισσότεροι Καλλιθιώτες/Καλλιθεώτες/Καλλιθεάτες, δεν είμαι ΚΑΛΛΙΘΕΑ. Είμαι ΑΕΚ. Οι υπόλοιποι είναι ως επί το πλείστον κωλόγαυροι ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ. Ωστόσο, μπορώ να περηφανεύομαι, χωρίς να εντυπωσιάζω κανέναν, ότι είμαι αυτό που λένε γέννημα-θρέμμα. Μεγάλωσα στα 100 μέτρα από το Ελ Πάσο, το οποίο διέσχιζα πολλά πρωινά για να πάω στο Γυμνάσιο. Ζω στην Καλλιθέα τα 22 από τα 29 χρόνια της ζωής μου. Έμαθα αγγλικά και γαλλικά στα φροντιστήρια του cult πρώην ιδιοκτήτη της ΠΑΕ, Νίκου Σαλευρή. Στην εφηβεία μου έπαιξα μπάσκετ σε ΕΣΠΕΡΟ και Ίκαρο, και φυσικά εδώ πήγαινα γήπεδο.
Βασικά, η πρώτη μου φορά δεν ήταν ούτε στη Σκεπαστή ούτε στο ΟΑΚΑ. Ήταν δίπλα στο σπίτι μου, σε ένα 2-2 με τον ΠΑΝΙΩΝΙΟ, και το πρώτο γκολ που πανηγύρισα δεν το έβαλε ο Ντέμης, αλλά ο Φάνης Γκέκας. Οι κερκίδες ήταν γεμάτες, και με συνόδευσε η μάνα μου ―αφού μάλιστα της έκαναν μανούρα στον έλεγχο γιατί είχε αναπτήρα στην κατοχή της, ως διαβόητο παλιοχουλιγκάνι.
Έκτοτε, η ΚΑΛΛΙΘΕΑ έπεσε στη Β’ Εθνική, παραλίγο να ξανακερδίσει άνοδο, έπεσε στη Γ’ Εθνική, ανέβηκε, ξανάπεσε, ξανανέβηκε, επιδεικνύοντας σποραδικά εντυπωσιακές πορείες/προκρίσεις στο Κύπελλο. Δεν πιστεύω ότι κάποιος μπορεί να έχει “δεύτερη ομάδα”, όμως σε όλα αυτά ήμουν παρών με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μέχρι να φύγω για σπουδές. Επιστρέφοντας σε μια Αθήνα με πολυ υψηλότερα ενοίκια, αναγκάστηκα να μείνω για μερικά χρόνια μακριά, αλλά ορισμένα μεσημέρια κατηφόρισα μέχρι τον Λόφο Σικελίας για σκόρπια ματς και πασατέμπο. Νέα ιδιοκτησία, Αμερικανοί μέσα σε “ρωσικά συμφέροντα”, για να δούμε.
Μετά ήρθε το rebranding. Ομολογώ ότι όπως οι περισσότεροι, ψάρωσα με τις εμφανίσεις. Και το σήμα μου άρεσε. Λίγο στο όνομα χαλάστηκα, αλλά “χαλάλι, δεν θα το χρησιμοποιεί και κανένας”, σκέφτηκα. Ενθουσιώδη μηνύματα με παλιούς συμμαθητές, “πω πω ομορφιά” και “πάμε για άνοδο”. Παρήγγειλα και την πρώτη φανέλα μάλιστα.
Οι πρώτοι που διαμαρτυρήθηκαν ήταν οι οργανωμένοι. Δεν τα βρήκαν ποτέ με τη διοίκηση, δεν ξαναπάτησαν στο γήπεδο, και τώρα έχουν μετανακομίσει στο κλειστό του ΕΣΠΕΡΟΥ, κοιτάζοντας κυριολεκτικά αφ’ υψηλού, από την κορυφή του βράχου που έδωσε το γουέστερν προσωνύμιο με το οποίο είναι γνωστό το Δημοτικό Στάδιο Καλλιθέας “Γρηγόρης Λαμπράκης”. Εκεί, υποστηρίζουν συγκινητικά μια άλλη ιστορική ομάδα της πόλης, τον ΕΣΠΕΡΟ, που μετά από πολλά χρόνια ταλαιπωρίας μοιάζει να σταθεροποιείται στην τρίτη κατηγορία μπάσκετ, με φιλοδοξίες ανόδου.
Όταν καταλάγιασε το viral της ημέρας, κάποια πράγματα έγιναν πιο ξεκάθαρα. Το positioning του brand (τι λέξεις χρησιμοποιούμε για το πάθος των ανθρώπων) είναι για έναν αθηναϊκό σύλλογο σε ένα αθηναϊκό προάστιο με “το πιο κοντινό γήπεδο στην Acropolis”. Τρελό Unique Selling Point, πάρ’ το και τρέξε 10 καμπάνιες μόνο με δαύτο. Οι φωτογραφίσεις γίνονται στο Κέντρο και την Αίγινα, παρότι η Καλλιθέα έχει και θάλασσα και αντίστοιχα σοκάκια ξεχασμένα στον χρόνο. Κανένα άνοιγμα στους δημότες και την τοπική κοινωνία, καμία προσπάθεια να απαλυνθεί το αίσθημα απώλειας της ταυτότητας της ομάδας. Ούτως ή άλλως η απεύθυνση αφορά άλλο κοινό.
Δεν γνωρίζω αν ήταν προσπάθεια ανεύρεσης εσόδων από πωλήσεις εμφανίσεων (κυρίως) στο εξωτερικό ή απλά ένα βολικό Α.Φ.Μ., ικανό να στεγάσει ένα όραμα κάποιων ανθρώπων που καμία επαφή δεν είχαν ούτε με τα χώματα ούτε με την ομάδα. Αμφιβάλλω αν κάποιος κόμπιασε, όταν συζητήθηκε η φαρδια-πλατιά προσθήκη του “ATHENS” σε θέση προτεραιότητας. Γι’ αυτό, όπως θα ακουγόταν από την κερκίδα, иди на хуй! [δηλαδή fuck-off στα ρωσικά.]
Ενδεικτικό των προτεραιοτήτων του συλλόγου είναι το UI της ιστοσελίδας. Πρώτο στο μενού είναι το κατάστημα, ενώ υπάρχει section “Αθήνα”, για να μην ξεχνάμε τίνος είναι η ομάδα.
Οι ντόπιοι λοιπόν ―με εξαιρέσεις φυσικά― δεν ακολούθησαν στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας μετά την άνοδο. Ποια είναι η ανθρωπογεωγραφία των κατά μέσο όρο 986 εισιτηρίων που κόβονταν στην ιστορική έδρα του ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΥ;
Πέρα από κάτι ρομαντικούς που άλλαζαν 2 μέσα μαζικής μεταφοράς για να φτάσουν, και πέρα από τον περιστασιακό τουρίστα, το κοινό της ATHENS KALLITHEA FC ήταν εγχώριοι φασαίοι, που αφενός ζήλευαν την κοινωνική υπεραξία που δίνει η ενασχόληση με τον αθλητισμό, [ζήλευαν] και τα κείμενα για τη Ράγιο Βαγιεκάνο ή τη Σέλτικ και τις κοινωνικές όψεις του σπορ, αφετέρου δεν ήθελαν να κηλιδώσουν την προσεγμένη εικόνα της σοφιστικέ νομενκλατούρας της Κυψέλης ή να στοχαστούν δύσκολες ερωτήσεις του σύγχρονου ποδοσφαίρου, όπως “τι να κάνεις, που η ομάδα της καρδιάς σου διοικείται από έναν εγκληματία ολιγάρχη σαλτιμπάγκο με καράβια ή/και ΜΜΕ”.
Τη λύση σε αυτό έδωσε η πιο κουλ ομάδα στο Λεκανοπέδιο. Εκείνη που μιλάει πρώτα στα αγγλικά, γράφουν γι’ αυτή διεθνή περιοδικά μόδας, φοράει ωραίες φανέλες σε μπλαζέ μοντέλα, και, κοίτα, έχει φωτογραφία μπροστά σε αυτή τη στοά στην Ομόνοια που έχεις ανεβάσει κι εσύ. Λογικά του χρόνου θα έχει φόντο το πράσινο πλακάκι της Βικτώριας, ίσως ο Pan Pan ξαναγράψει και τον υπέροχα άθλιο ύμνο της ομάδας.
Προσπαθώ να μην κάνω τον ερασιτέχνη φυσιογνωμιστή, και να αποφύγω το κράξιμο ενός ανθρωπότυπου που είναι τόσο εύκολος στόχος, μιας και κανείς δεν θεωρεί ότι ανήκει σε αυτόν. Μα μου είναι δύσκολο όταν βλέπω ανθρώπους που βρίσκονται στο γήπεδο και αντί να παρακολουθούν το ματς, φωτογραφίζουν στα μουλωχτά τους γραφικούς γέροντες και τα πιτσιρίκια στην εξέδρα, με ανεβασμένο κοντράστ για να δείξουν το σκαμμένο πρόσωπο του μόχθου και την ελπίδα της νέας γενιάς. Πρόκειται για εξωτισμό, πρόκειται για ταξικό τουρισμό, και πέρα από σιχαμένο, είναι και φριχτά προβλέψιμο.
Ώπα, κέφι, μουζάκα, Γκρίχενλαντ, σε ανανεωμένη εκδοχή. Ένας ακόμα θρίαμβος του εξευγενισμού στην πρωτεύουσα, αυτήν τη φορά στα απόνερα του ανέκδοτου Athens is the new Berlin, της ρομαντικοποίησης και μοσχοπουλήματος της αστικής μιζέριας, με έναν αέρα α λα καρτ Βαλκάνιου και Δυτικού, που όσα χρόνια κι αν περάσουν, βρίσκει πρόθυμους θιασώτες εντός κι εκτός συνόρων.
Έχω ακούσει ότι πρόκειται για “αντιπρόταση κοινού”. Αρκετά με τον χουλιγκανισμό. Τα γήπεδα δεν είναι ασφαλή ή φιλόξενα για οτιδήποτε πέρα από τον στερεοτυπικό μάτσο cis straight άντρα. Ο κόσμος αλλάζει. Όλα αυτά ισχύουν, ωστόσο δεν καταλαβαίνω πώς αυτό το αντιποδοσφαιρικό χάλι είναι ικανό να δημιουργήσει οτιδήποτε, πόσο μάλλον κάτι διαφορετικό που να μπορεί να έχει συνέχεια. Αντιπαραδείγματα υπάρχουν και λέγονται αυτοοργανωμένες ομάδες. Με περισσότερες θηλυκότητες, με πολιτικό λόγο, με άλλα συνθήματα, με άλλες αξίες, σύλλογοι κοντά στη βάση τους, που κάνουν κάπως πιο ουσιαστική κριτική από το “όλα στημένα είναι/υπάρχουν συμφέροντα”. Μάλλον η απάντηση στη συμπερίληψη δεν είναι η ομάδα που έδιωξε τον ίδιο της τον κόσμο για να πουλήσει φανέλες σε πιο φραγκάτες και σεβάσμιες αγορές.
Κι αφού λειτούργησε για ΒΕΝΕΤΣΙΑ και ΚΑΛΛΙΘΕΑ, γιατί να μη λειτουργήσει για τη ΛΑ ΚΟΡΟΥΝΙΑ; Η Kappa κυκλοφόρησε επετειακές εμφανίσεις για τη ΝΤΕΠΟΡΤΙΒΟ, που ίσως κάτι σας θυμίσουν μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια.
Σε διάφορες συζητήσεις ανά τα χρόνια, εκφράζω τη θεωρία μου ότι στη σύντομη ιστορία της Καλλιθέας αποτυπώνεται αρκετά καλά ένας ολόκληρος αιώνας τομών και μεταβάσεων της Αθήνας, αν όχι ολόκληρης της Ελλάδας. Από τα χωράφια του Χαροκόπου και τα σκόρπια νεοκλασικά του Τσίλερ που της καπάρωσαν το όνομά της, στην τερατώδη επικράτηση της αντιπαροχής και της αστυφιλίας, σε βαθμό που την κατέστησε τον πιο πυκνοκατοικημένο δήμο της χώρας, και μετέτρεψε την ονομασία της σε χλευασμό. Από τους προσφυγικούς συνοικισμούς των Τζιτζιφιών, στη μαζική μετανάστευση της δεκαετίας του ‘90 από τις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού. Από το άνοιγμα και το κλείσιμο των εργοστάσιων της ΙΖΟΛΑ και της Πειραϊκής-Πατραϊκής, στο άνοιγμα άπειρων μικροκαταστημάτων και μικροβιοτεχνιών που αντικαταστάθηκαν κι αυτά από καφετέριες και fast fashion πολυεθνικές με την Κρίση. Από τα μπλόκα της Κατοχής και το άντρο του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και της ΠΕΑΝ, στην αντίσταση στη Χούντα μέσα από έναν ποδοσφαιρικό αγώνα. Από την καρδιά του αθηναϊκού γλεντιού με τα κοσμικά κέντρα στην παραλία, στα αυτοσχέδια γήπεδα κρίκετ των Πακιστανών μεταναστών στον ρημαγμένο Ιππόδρομο. Από τον Μανώλη Χιώτη στην Πόπη Αστεριάδη κι από τους Ενδελέχεια στη Φουρέιρα. Από μία φτηνή γειτονιά για τους φοιτητές του Παντείου και του Χαροκόπειου, σε μία ακόμη πανάκριβη συνοικία με διαμερίσματα που καυχιούνται για την απόσταση είτε από το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είτε από την τρούπα που άνοιξε στον ΗΣΑΠ του Ταύρου πριν 7 χρόνια και ακόμα δεν έχει κλείσει.
Έξι χρόνια κανείς δεν ασχολήθηκε με την τρύπα από καθίζηση στον Ταύρο!
Ίσως το rebranding της ΠΑΕ να είναι μία ακόμα ψηφίδα σε αυτό το μωσαϊκό· ένα σημείο των καιρών που αφήνει με τη σειρά του το στίγμα του στην ευκολόπλαστη ιστορία μιας πόλης που γκρινιάζει ότι δεν είναι ούτε Αθήνα ούτε Πειραιάς, αλλά ό,τι αναπνέει ανάμεσα.
Η Καλλιθέα είναι ο ξεριζωμός λαών που βρήκαν ένα νέο σπίτι, είναι η μεταπολεμική κινητικότητα από την εργατική στη μικροαστική τάξη και το όνειρο που τελικά είχε κοντά ποδάρια. Είναι το παρελθόν της οικογένειάς μου, η προσωπική μου ταλαιπωρία και περηφάνια ως απότοκο αυτών των ιστορικών διεργασιών, το μέρος που ξέρω σε ποιούς δρόμους να περπατάω για τον πιο γλυκό ήλιο κάθε ώρα της ημέρας.
Από την άλλη, η ATHENS KALLITHEA FC είναι ένα πολύ ωραίο προϊόν. Marketable, συμπαθητικό, “αυθεντικό”, “ευρωπαϊκό”, μία κομ ιλ φο αισθητική όαση στο βίαιο κιτς του ποδοσφαίρου, ίσως κι εφαλτήριο να κατανοήσουν επιτέλους κάτι υπερόπτες στόκοι ότι η μπάλα δεν είναι 22 εκατομμυριούχοι που κυνηγούν ένα τόπι. Απλώς εγώ δεν το αγοράζω. Χωρίς να κατηγορώ κανέναν για το αντίθετο, μιας κι αναγνωρίζω ότι αν δεν έγραφα το παρόν από μια πολυκατοικία στην Αγία Ελεούσα [της Καλλιθέας], ενδεχομένως να μη με ενδιέφερε τόσο.
* Δημοσιεύτηκε στις 25 Μαΐου 2025 από τον andalou στο https://falireas.substack.com και αναπαράγεται στο esperos.com λόγω του ειδικού του ενδιαφέροντος.