Σπύρος Βασιλείου, “Παλαιά Σφαγεία ’31”, μελάνι σε χαρτί 23,5 x 32,0 cm.

Σε πρώτο πλάνο ο Ιλισσός και οι εγκαταστάσεις των Παλαιών Σφαγείων τής Αθήνας το 1931, εκεί όπου τότε συγκροτήθηκε ο ομώνυμος προσφυγικός συνοικισμός τής Καλλιθέας. Αμέσως μετἀ, δύο τραμ ανεβοκατεβαίνουν τη Θησέως, η οποία στρίβει στα δεξιά τής εικόνας προς κέντρο Καλλιθέας και Φαληρικό όρμο. Στη μέση ο θεόρατος βρἀχος τού Λόφου Σικελίας και πίσω του τα Νταμάρια, εκεί όπου αργότερα κατασκευάστηκε το Δημοτικό Στάδιο Καλλιθέας. Ο διαγώνιος δρόμος από τη Θησέως προς τη δενδροφυτευμένη Συγγρού μοιάζει με τη Δημοτικού Σταδίου, τη σημερινή Γρηγόρη Λαμπράκη. Μεταξύ των δύο πρώτων παράλληλων με τη Θησέως, τής Εσπερίδων και τής Αμαζόνων (Γρυπάρη), ίσως προβάλλει σε πρώτο πλάνο το εργοστάσιο τής ΕΛΒΙΕΛΑ με το φουγάρο του.

τού Ιορδάνη Παραδεισόπουλου *

Την περασμένη Τετάρτη μού τηλεφώνησε ο Κυριάκος από τα γραφεία τού ΕΣΠΕΡΟΥ:

– Με πήρε ένας δημοσιογράφος. Θα γίνει τηλεοπτικό αφιέρωμα στην ΕΛΒΙΕΛΑ. Λέει ότι ο ιδιοκτήτης της εταιρείας ήταν ιδρυτικό μέλος τού ΕΣΠΕΡΟΥ.

– Ο Αιμίλιος Μαυροφίδης ήταν ο αιμοδότης τού ποδοσφαιρικού τμήματος τού ΕΣΠΕΡΟΥ όσο υπήρχε η ΕΛΒΙΕΛΑ, η Ελληνική Βιομηχανία Ελαστικού.

– Να τού δώσω το τηλέφωνό σου;

– Δώσε το.

Έγινε λοιπόν το τηλεφώνημα, κλείστηκε το ραντεβού και την Παρασκευή το μεσημέρι συναντηθήκαμε έξω από τού «Σκλαβενίτη», Θησέως και Αριστογείτονος. Θα έλεγα δυο λόγια μπροστά στην κάμερα, έξω από τον χώρο τού εργοστασίου τής ΕΛΒΙΕΛΑ, το οποίο έχει κατεδαφιστεί εδώ και χρόνια. Καταλάμβανε το οικοδομικό τετράγωνο Καλυψούς-Αμαζόνων (τώρα Γρυπάρη)-Αριστογείτονος-Εσπερίδων. Ρώτησαν:

– Ποια ήταν η σχέση τής ΕΛΒΙΕΛΑ με τον ΕΣΠΕΡΟ;

– Από εδώ που στεκόμαστε, γωνία Αριστογείτονος και Αμαζόνων (τώρα Γρυπάρη), έξω από την ΕΛΒΙΕΛΑ, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς τη σχέση με γεωγραφικούς όρους. Μπροστά μας η Αριστογείτονος τελειώνει ύστερα από διακόσια μέτρα στα Νταμάρια, στον Λόφο Σικελίας. Εκεί, με προσπάθειες τού ΕΣΠΕΡΟΥ, ξεκίνησε στις αρχές τής δεκαετίας τού 1950 η κατασκευή τού Δημοτικού Σταδίου Καλλιθέας. Στο γήπεδο αυτό ο ΕΣΠΕΡΟΣ δεν μπήκε ποτέ για αγώνες. Παραδόθηκε για χρήση πολύ αργότερα, το 1972, όταν πια, με πρωτοβουλία τού ΕΣΠΕΡΟΥ και πάλι, οι ποδοσφαιρικές ομάδες τής πόλης είχαν ήδη ενωθεί από το 1966 και είχε δημιουργηθεί ο Γ.Σ. ΚΑΛΛΙΘΕΑ. Πίσω μας, στην απέναντι πλευρά τής Θησέως, στο τρίγωνο Θησέως-Αργυρουπόλεως-Τσαλδάρη/Καλλιρόης (Ιλισσός), είναι ο προσφυγικός συνοικισμός των Παλαιών Σφαγείων. Η γειτονιά αυτή, μαζί με τον τότε προσφυγικό συνοικισμό μέσα και γύρω από τη Χαροκόπειο στο τετράγωνο Θησέως-Χαροκόπου-Σαπφούς-Ευαγγελιστρίας, ήσαν οι βασικοί πυρήνες τού ΕΣΠΕΡΟΥ. Ήσαν επίσης ο τόπος κατοικίας τού μεγαλύτερου μέρους τού εργατικού δυναμικού τής ΕΛΒΙΕΛΑ.

Τη ζωή στον “Συνοικισμό Χαροκόπου” έχει περιγράψει στο ομώνυμο βιβλίο του ο Βασίλης Λιόγκαρης, παλαιός καλαθοσφαιριστής του ΕΣΠΕΡΟΥ. Για τη φτώχια, τη δυσκολία και την εξαθλίωση τής κατοχής, τού εμφυλίου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων σε αυτή τη γειτονιά μιλάει ο συνθέτης Άκης Πάνου στο τραγούδι με τίτλο «Χαροκόπου 1942-1953»:

«Εφτά νομά’ σ’ ένα δωμά’,
πού να ξαπλώ’ να κλείσεις μά’;»

Οι προσωπικές μου αναμνήσεις από την ΕΛΒΙΕΛΑ συνδέονται κυρίως με τη θεία μου τη Δήμητρα, τη μικρή αδελφή τής μάνας μου. Η Μίτση, όπως τη φωνάζαμε, που είχε παντρευτεί στον Αη Γιώργη, πάνω από τη Χαροκόπου, στις διακοπές τού Πάσχα τού 1964, δούλευε μέχρι να παντρευτεί στην ΕΛΒΙΕΛΑ, στα γραφεία. Πολύς κόσμος τής περιοχής δούλευε εκεί. Η ΕΛΒΙΕΛΑ ήταν για καιρό η μοναδική στην Ελλάδα εταιρεία κατασκευής αθλητικών υποδημάτων. Ο Αιμίλιος, ο ιδιοκτήτης της, ήταν ο γενικός αρχηγός τού ΕΣΠΕΡΟΥ κατά τη χρυσή ποδοσφαιρική του εποχή. Οι ποδοσφαιριστές τού ΕΣΠΕΡΟΥ, όσοι δεν είχαν δουλειά, προσλαμβάνονταν στην ΕΛΒΙΕΛΑ. Από κοντά προσλαμβάνονταν και οι συγγενείς τους, γονείς και αδέλφια. Κάπως έτσι είχε βρεθεί και η Μίτση στην ΕΛΒΙΕΛΑ ως αδελφή τού ποδοσφαιριστή Τάκη Κουρτίδη.

Η Μίτση έκανε και κάποιες εξωτερικές δουλειές για την ΕΛΒΙΕΛΑ, κυρίως με τράπεζες. Κατέβαινε λοιπόν συχνά την Αμαζόνων-Μεταξά-Γρυπάρη από την πάνω της άκρη στην Αριστογείτονος μέχρι την πλατεία Δαβάκη και περνούσε μπροστά από το σπίτι τού Θοδωρή, Γρυπάρη και Μαντζαγριωτάκη γωνία. Εκεί μαζευόμασταν οι πιτσιρικάδες και κλωτσούσαμε τη μπάλα προς τον μαντρότοιχο τού ήδη κλειστού παλαιού αμαξοστάσιου των τραμ, τού τωρινού κεντρικού πάρκου τής Καλλιθέας. Το αμαξοστάσιο αυτό έχει αποτυπώσει σε λειτουργία ο Νίκος Κούνδουρος στο δεύτερο λεπτό τής κινηματογραφικής του ταινίας “Μαγική Πόλις” (1954): Ανοίγει με το χάραμα η κεντρική πύλη, τα τραμ βγαίνουν στη Θησέως και ανεβαίνουν προς Αθήνα.

Την Πέμπτη, την επομένη τού τηλεφωνήματος τού Κυριάκου, κατέβηκα στην Καλλιθέα, πήρα τη μάνα μου και πήγαμε για καφέ στο πάρκο τού Φλοίσβου στο Παλαιό Φάληρο. Καθώς συζητούσαμε, τής είπα ότι την επόμενη μέρα θα συμμετείχα σε μια παρουσίαση για την ΕΛΒΙΕΛΑ και τον Αιμίλιο. Τη ρώτησα αν είχε δουλέψει κι εκείνη στην ΕΛΒΙΕΛΑ.

– Όλοι έχουμε δουλέψει εκεί, μού απάντησε.

– Εσύ πότε;

– Πριν παντρευτώ. Πριν από το 1950.

– Πού έμεναν οι Μαυροφιδαίοι; Στην Κηφισιά;

– Όχι, εδώ στη γειτονιά έμεναν. Σε ένα ωραίο διώροφο σπίτι στην Καλυψούς, μεταξύ Θησέως και Εσπερίδων, το δεύτερο ή τρίτο σπίτι δεξιά, όπως μπαίνεις από τη Θησέως στην Καλυψούς.

– Δηλαδή εκατό μέτρα από το εργοστάσιο.

– Ναι.

Θυμήθηκα ότι πριν από χρόνια, το 2003, όταν ετοίμαζα το βιβλίο-λεύκωμα για τα 60 χρόνια τού ΕΣΠΕΡΟΥ, έψαχνα για φωτογραφία τού Αιμίλιου, αλλά δεν έβρισκα. Το άκουσε η Τασούλα, που είχε έρθει τότε στον ΕΣΠΕΡΟ με τη συγχώνευση τού τμήματος βόλεϊ τού ΠΑΝΤΖΙΤΖΙΦΙΑΚΟΥ:

– Έχω εγώ φωτογραφίες τού Αιμίλιου!

Πήγαμε με τον Σάββα στο σπίτι της ένα βράδυ στις Τζιτζιφιές, ανάμεσα Θησέως και ποτάμι, και μάς έδωσε δύο φωτογραφίες, κατά πάσα πιθανότητα προπολεμικές. Στη μία ο νεαρός Αιμίλιος ποζάρει σε στούντιο φωτογράφου σε στυλ Κλαρκ Γκέημπλ. Στην άλλη δύο νεαροί και μία κοπέλα ποζάρουν χαμογελαστοί στην ταράτσα ενός σπιτιού. Να ήταν άραγε η ταράτσα τού σπιτιού τού Αιμίλιου στην Καλυψούς ή εκείνη τού σπιτιού τής Τασούλας στις Τζιτζιφιές;

Εκείνη την εποχή ήταν τής μόδας οι φωτογραφίες στις ταράτσες. Στις παρούσες συνθήκες, δεν μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί ονόμασαν «Καλλιθέα» το προάστειο τη δεκαετία τού 1880. Ωστόσο ακόμη κι εγώ τη δεκαετία τού 1960, όταν είχε χτιστεί όλη η πόλη, πριν όμως κατεδαφιστεί ολόκληρη και ξαναχτιστεί πενταόροφη, θυμάμαι ότι από την ταράτσα τού διώροφου τής οδού Ιφιγενείας, μεταξύ Αμαζόνων (τότε Μεταξά, τώρα Γρυπάρη) και Αριστείδου, βλέπαμε τη θάλασσα, την Αίγινα και την απέναντι ακτή τής Πελοποννήσου (Επίδαυρο, Μέθανα).

Ποιος έπεισε τον Αιμίλιο Μαυροφίδη τής ΕΛΒΙΕΛΑ να ασχοληθεί με τον ΕΣΠΕΡΟ; Οι ιδρυτές τού συλλόγου, οι άνθρωποι δηλαδή που υπογράφουν ως προσωρινό διοικητικό συμβούλιο το ιδρυτικό τής 15ης Ιουνίου 1943, πρέπει να ήσαν όλοι γείτονες και γνωστοί του. Οι αδελφοί Δημήτρης και Πολυζώης Καρετζόπουλοι είχαν το παντοπωλείο τους Χαροκόπου 91, κοντά στη γωνία με τη Θησέως, δίπλα στον κινηματογράφο «Κρυστάλ». Απέναντι είχε το ζαχαροπλαστείο του ο Σπύρος Κοσμίδης, το σπίτι τού οποίου ήταν στην οδό Αμαζόνων (Γρυπάρη) 34, λίγο πιο κάτω από την ΕΛΒΙΕΛΑ. Ο Αγάπιος Τιγλίογλου εργαζόταν στην ΕΛΒΙΕΛΑ και έμενε επίσης λίγο πιο κάτω, Αμαζόνων (Γρυπάρη) 30. Ο Βασίλης Μιχαηλίδης έμενε Χαροκόπου 87 και ο Αλέξανδρος Κούρος Ηρακλέους 40, μεταξύ Χαροκόπου και Αγίων Πάντων. Ο Λάζαρος Αντωνιάδης, τεχνικός ηλεκτρολόγος, διέμενε επίσης στην περιοχή, γωνία Μενελάου και Αριστείδου.

Σκαλίζοντας το αρχείο, βλέπω ότι ο Αιμίλιος Μαυροφίδης συμμετείχε στο διοικητικό συμβούλιο τού ΕΣΠΕΡΟΥ ως γενικός αρχηγός κατά το μεγαλύτερο διάστημα τής δωδεκαετίας 1949-61. Όμως στο αρχείο τού ΕΣΠΕΡΟΥ δεν βρίσκω τα πρώτα διοικητικά συμβούλια τής περιόδου 1944-49. Ίσως κάποιος πήρε κάποτε στο σπίτι του το πρώτο βιβλίο πρακτικών τής ανώμαλης εκείνης περιόδου και ξέχασε να το επιστρέψει. Σε ορισμένα τουλάχιστον από εκείνα τα διοικητικά συμβούλια συμμετείχε οπωσδήποτε ο Αιμίλιος, όπως προκύπτει από δημοσιεύματα τής εποχής.

Για παράδειγμα, σε δημοσίευμα τής 12ης Οκτωβρίου 1949 με τίτλο «Ο διχασμός απειλεί να φέρει την καταστροφή στον Έσπερο Καλλιθέας» διαβάζουμε ότι «στο εργοστάσιο ΕΛΒΙΕΛΑ, διευθυντής και μέτοχος τού οποίου τυγχάνει παλαιός σύμβουλος τού Εσπέρου, ο κ. Αιμ. Μαυροφίδης, εργάζονται πολλοί ικανοί ποδοσφαιριστές τού Εσπέρου. Οι παραπάνω ποδοσφαιριστές, ενώ την περίοδο κατά την οποία ο κ. Μαυροφίδης ήταν σύμβουλος τού Εσπέρου ήσαν ελεύθεροι υπηρεσίας για να αγωνίζονται και να γυμνάζονται, σήμερα, μετά την αποχώρηση τού κ. Μαυροφίδη από το συμβούλιο και την αντίθεσή του με την ακολουθούμενη πολιτική, στερήθηκαν αυτή την άδεια «επί ποινή απολύσεως» και για αυτόν τον λόγο δεν συμμετείχαν στους τελευταίους αγώνες». Κατά την εφημερίδα πηγή τού δημοσιεύματος ήταν «φίλαθλοι τής Καλλιθέας που προσήλθαν στα γραφεία μας».

Την επομένη, 13 Οκτωβρίου 1949, δημοσιεύτηκε στην ίδια εφημερίδα η διάψευση τού Αιμίλιου, ο οποίος πρόσθετε: «Όσον αφορά την αντίθεσή μου στην πολιτική που ακολουθεί το σημερινό συμβούλιο, αυτή πράγματι υπάρχει. Όποιος θέλει να μάθει τα αίτια τής αντίθεσης αυτής, δεν έχει παρά να περιμένει τη γενική συνέλευση τού συλλόγου, για να κρίνει αναλόγως». Στο ίδιο δημοσίευμα γραφόταν ότι η εφημερίδα είχε παραλάβει και επιστολή διάψευσης από τούς αναφερόμενους ποδοσφαιριστές. Τέλος στις 17 Οκτωβρίου 1949 δημοσιεύτηκε στην ίδια εφημερίδα και η επίσημη διάψευση τού ΕΣΠΕΡΟΥ, με επιστολή υπογραφόμενη από τον τότε γενικό γραμματέα τού συλλόγου: «Διαφορά γνωμών και αντιλήψεων, μεταξύ των αποτελούντων τον Έσπερο, υπήρξε βεβαίως πάντοτε, όπως υπάρχει άλλωστε σε κάθε σύλλογο όπου πρυτανεύει το πνεύμα τής σκέψης ελευθέρων ανθρώπων και ο σεβασμός τής γνώμης τού άλλου, σεβασμός ο οποίος αποτελεί συντελεστή κάθε προόδου. Η διχογνωμία αυτή ίσως να έχει εκδηλωθεί σήμερα κάπως εντονώτερα εκ μέρους κάποιων μελών τού συλλόγου, μεταξύ των οποίων και ο κ. Μαυροφίδης. Ουδέποτε όμως έφτασε αυτή στα όρια τού διχασμού βγαίνοντας από τα ευγενή αθλητικά πλαίσια, αλλά πάντοτε κινούνταν από αγαθή προαίρεση και με κατεύθυνση την πρόοδο τού συλλόγου».

Στις αρχαιρεσίες που ακολούθησαν, στο τέλος τού 1949, ο Αιμίλιος Μαυροφίδης επανήλθε στο διοικητικό συμβούλιο τού ΕΣΠΕΡΟΥ καταλαμβάνοντας τη θέση τού γενικού αρχηγού. Ήταν η χρονιά τής δεύτερης συμμετοχής τής ποδοσφαιρικής ομάδας τού συλλόγου στην ανώτατη ιεραρχικά κατηγορία (1949-50).  Όμως, με τη μείωση τού αριθμού των ομάδων τής Α’ Κατηγορίας Αθηνών από 10 σε 6, ο ΕΣΠΕΡΟΣ υποβιβάστηκε στην Α2’ Κατηγορία Αθηνών εκείνη τη χρονιά, αν και είχε τερματίσει στην 8η θέση.

Τη μεθεπόμενη χρονια, την περίοδο 1951-52, η ποδοσφαιρική ομάδα τού ΕΣΠΕΡΟΥ αναδείχθηκε πρωταθλήτρια Α2’ Κατηγορίας Αθηνών. Όπως διαβάζουμε σε δημοσίευμα στις 16 Απριλίου 1952, ο γενικός αρχηγός Αιμίλιος Μαυροφίδης πίστευε ότι ο ΕΣΠΕΡΟΣ θα σταδιοδρομούσε με επιτυχία επανερχόμενος στην ανώτατη κατηγορία. Για να επιτευχθεί αυτή η επάνοδος, ο ΕΣΠΕΡΟΣ έπρεπε να επικρατήσει στους αγώνες διαβάθμισης με τον ουραγό τής Α’ κατηγορίας ΑΣΤΕΡΑ ΑΘΗΝΩΝ (ΓΚΥΖΗ). Αυτό όμως δεν συνέβη, γιατί επικράτησε ο ΑΣΤΕΡΑΣ που ενισχύθηκε παράνομα με τον Κώστα Λινοξυλάκη, διεθνή αμυντικό τού ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΥ. Στις λεπτομέρειες τής υπόθεσης αναφέρεται επιστολή που δημοσιεύτηκε στις 27 Ιουνίου 1952 στην “Αθλητική Ηχώ”.

Ο Αιμίλιος επενεξελέγη στις αρχαιρεσίες τού Ιουνίου 1953, όπως διαβάζουμε σε δημοσίευμα τής 1ης Ιουλίου 1953. Στο πρωτάθλημα Α2′ κατηγορίας Αθηνών περιόδου 1953-54 που ακολούθησε, ο ΕΣΠΕΡΟΣ κατέλαβε τη δεύτερη θἐση και προβιβάστηκε και πάλι, μαζί με το ΑΙΓΑΛΕΩ αυτή τη φορά, στην ανώτατη ιεραρχικά κατηγορία. Όμως τώρα πια οι ομάδες πρώτης σειράς τής Αθήνας είχαν χωριστεί σε δύο κατηγορίες: σε εκείνες που είχαν γήπεδο, όπως ο ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ, η ΑΕΚ, ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ, ο ΑΠΟΛΛΩΝ, ο ΦΩΣΤΗΡΑΣ, το ΑΙΓΑΛΕΩ, και σε εκείνες που δεν είχαν, όπως ο ΕΣΠΕΡΟΣ, ο ΑΘΗΝΑΪΚΟΣ, ο ΑΣΤΕΡΑΣ ΑΘΗΝΩΝ, ο ΑΡΗΣ ΑΘΗΝΩΝ, η ΔΑΦΝΗ ΑΘΗΝΩΝ και άλλες. Κάποιες από τις “άστεγες” ομάδες άρχιζαν να “μεταδημοτεύουν” σε αναζήτηση έδρας: ο ΑΘΗΝΑΪΚΟΣ από το Ρουφ στη Νέα Ελβετία, ο ΑΣΤΕΡΑΣ από τού Γκύζη στου Ζωγράφου, ο ΑΡΗΣ από τα Σεπόλια στην Πετρούπολη. Ο ΕΣΠΕΡΟΣ παρέμενε στην Καλλιθέα και προσπαθούσε σε ολόκληρη τη διάρκεια τής δεκαετίας τού 1950 για την κατασκευή ποδοσφαιρικού γήπεδου στην πόλη.

Κατά την τρίτη συμμετοχή τού ΕΣΠΕΡΟΥ στην ανώτατη ιεραρχικά κατηγορία την περίοδο 1954-55 ο Αιμίλιος δεν συμμετείχε στο διοικητικό συμβούλιο τού συλλόγου. Αυτό προκύπτει τόσο από την εξέταση τού αρχείου, όσο και από δημοσίευμα στις 31 Μαΐου 1955 μετά τη λήξη τού πρωταθλήματος, στο οποίο ο ΕΣΠΕΡΟΣ είχε τερματίσει 8ος (τελευταίος) και ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει σε αγώνες διαβάθμισης τον ΑΘΗΝΑΪΚΟ, πρωταθλητή τής Α2′ κατηγορίας. Το μακροσκελές δημοσίευμα παρέχει, μεταξύ άλλων, την πλήρη σύνθεση τού διοικητικού συμβουλίου τού ΕΣΠΕΡΟΥ, χωρίς τον Αιμίλιο. Δεν γνωρίζω γιατί εκείνος δεν συμμετείχε. Θυμάμαι όμως ότι ο Τάκης Κουρτίδης μού είχε πει κάποτε, ότι το 1954, μετά τον προβιβασμό τού ΕΣΠΕΡΟΥ, όταν ο ίδιος ετοιμαζόταν να φύγει για την ΑΕΚ, τον είχε φωνάξει στο γραφείο του στην ΕΛΒΙΕΛΑ ο Αιμίλιος και τον είχε ρωτήσει:

– Θα φύγεις κι εσύ;

– Ναι.

Την προηγούμενη χρονιά, το καλοκαίρι τού 1953, είχε φύγει ο Αδάμ Χρονόπουλος από τον ΕΣΠΕΡΟ για τον ΠΑΝΙΩΝΙΟ, ενώ την επόμενη, το καλοκαίρι του 1955, θα έφευγε και ο Στέλιος Ψύχος από τον ΕΣΠΕΡΟ για τον ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ. Με βάση τούς τότε κανονισμούς, ένα σωματείο δεν είχε τρόπο να αποτρέψει αυτές τις χωρίς τη συγκατάθεσή του μεταγραφές ποδοσφαιριστών του. Αν το σωματείο συναινούσε, ο ποδοσφαιριστής του μεταγραφόταν κανονικά. Αν το σωματείο δεν συναινούσε, ο ποδοσφαιριστής μεταγραφόταν και πάλι, αλλά με διετή αποκλεισμό. Με αυτόν τον τρόπο έφυγε το 1955 και ο Κώστας Νεστορίδης από τον ΠΑΝΙΩΝΙΟ για την ΑΕΚ. Με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή χωρίς τη συγκατάθεση τού σωματείου του, είχε μεταγραφεί το καλοκαίρι τού 1951 ο Κώστας Λινοξυλάκης από τον ΑΣΤΕΡΑ ΑΘΗΝΩΝ στον ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟ. Στην περίπτωση εκείνη όμως, με σκανδαλώδη απόφαση τής ΕΠΣΑ, το επόμενο καλοκαίρι τού 1952 θεωρήθηκε ότι ο από πέρυσι ποδοσφαιριστής τού ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΥ Λινοξυλάκης ανήκε ακόμη στον ΑΣΤΕΡΑ, τον οποίο τού επιτράπηκε να ενισχύσει στους αγώνες διαβάθμισης με τον ΕΣΠΕΡΟ. Στη συνέχεια ο Λινοξυλάκης μεταγράφηκε και πάλι στον ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟ, με τη συγκατάθεση τού σωματείου του αυτή τη φορά. Ο ενισχυμένος ΑΣΤΕΡΑΣ κέρδισε τη σωτηρία του στη διαβάθμιση με τον ΕΣΠΕΡΟ, ενώ ο ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ κέρδισε τον διεθνή ποδοσφαιριστή, απαλλαγμένο από τον δεύτερο χρόνο τού αποκλεισμού του.

Η χρονιά 1954-55 ήταν η τελευταία τού ΕΣΠΕΡΟΥ στην ανώτατη κατηγορία. Θα περνούσαν σαρανταοκτώ (48!) χρόνια μέχρι να ξαναβρεθεί ομάδα τής πόλης μας τόσο ψηλά, πράγμα που έγινε με τον προβιβασμό τής ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ στην Α’ Εθνική στο τέλος τής περιόδου 2001-02, τριανταέξι (36!) χρόνια μετά τη συγχώνευση τού 1966. Ο Αιμίλιος συνέχιζε να συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο τού ΕΣΠΕΡΟΥ. Όμως ίσως ήταν πια απογοητευμένος από την αδυναμία αποτροπής τής μέσω μεταγραφών αιμορραγίας. Τον σύλλογο είχαν αρχίσει να πλαισιώνουν διοικητικά καινούργια πρόσωπα, όπως ο έμπορος Τάκης Κοντούζογλου, ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Τζέντζος που πέθανε πρόωρα και άλλοι. Πολλοί ποδοσφαιριστές τού ΕΣΠΕΡΟΥ εξακολουθούσαν να εργάζονται στην ΕΛΒΙΕΛΑ και να συμμετέχουν με την ομάδα τού εργοστασίου στο εργασιακό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου.

Την περίοδο 1956-57 στο πρωτάθλημα τής Α2′ κατηγορίας Αθηνών, τής 2ης ιεραρχικά κατηγορίας, τον ΕΣΠΕΡΟ συνάντησε προβιβαζόμενος ο ΗΡΑΚΛΗΣ, η ομάδα των νότιων συνοικιών τής Καλλιθέας. Οι δύο ομάδες συνυπήρξαν στην Α2′ Αθηνών για πέντε περιόδους, από το 1956 μέχρι το 1961. Τη διετία που ακολούθησε, τις χρονιές 1961-62 και 1962-63, ο ΕΣΠΕΡΟΣ βρέθηκε πάλι μια κατηγορία πάνω από τον ΗΡΑΚΛΗ. Με τον υποβιβασμό τού ΕΣΠΕΡΟΥ από την Α’ κατηγορία Αθηνών οι δύο ομάδες ξανασυναντήθηκαν την περίοδο 1963-64 στην Α1′ κατηγορία Αθηνών, η οποία όμως, με τη θέσπιση τής Α’ Εθνικής το 1959 και τής Β’ Εθνικής το 1960, ήταν πια η 4η ιεραρχικά κατηγορία. Τις περιόδους 1964-65 και 1965-66 ο ΗΡΑΚΛΗΣ αγωνίστηκε για πρώτη φορά μία κατηγορία πάνω από τον ΕΣΠΕΡΟ, τον οποίο είχε φτάσει ανεβαίνοντας από τα χαμηλά και η ΑΕ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ. Οι συνθήκες για τις ποδοσφαιρικές δυνάμεις τής Καλλιθέας ήσαν απελπιστικές. Το καλοκαίρι τού 1966 η άλλοτε κορυφαία Α’ κατηγορία Αθηνών ήταν πια η 4η ιεραρχικά κατηγορία, κάτω και από τη βραχύβια (1965-67) Γ’ Εθνική, στην οποία είχε μόλις προβιβαστεί από την Α’ κατηγορία Πειραιώς η συμπολίτισσα ΑΕΚ Φαλήρου. Η συγχώνευση ήταν πια μονόδρομος.

Στις αρχές τής δεκαετίας τού 1960 η ΕΛΒΙΕΛΑ φαλήρισε. Κάπου διάβασα ότι αυτό έγινε το 1961, αλλά εγώ θυμάμαι τη Μίτση και μετά το καλοκαίρι τού 1962 να περνάει από μπροστά μας κατεβαίνοντας χαμογελαστή από την ΕΛΒΙΕΛΑ προς την πλατεία Δαβάκη και τις τράπεζες. Είμαι σίγουρος για τη χρονιά επειδή τότε, το καλοκαίρι τού 1962, επέστρεψε η οικογένειά μου στην Καλλιθέα. Το φθινόπωρο εκείνης τής χρονιάς πήγα κι εγώ για πρώτη φορά σε σχολείο τής πόλης, στην τετάρτη δημοτικού τού Πρώτου Δημοτικού Σχολείου Καλλιθέας, στο σχεδόν ετοιμόρροπο διώροφο τής γωνίας των οδών Δαβάκη και Ανδρομάχης. Μάλλον λοιπόν λειτουργούσαν ακόμη τα γραφεία τής ΕΛΒΙΕΛΑ μετά το 1961, αλλά είχε σταματήσει η παραγωγή.

Η χρεωκοπία τής ΕΛΒΙΕΛΑ, που συνεπεσε λίγο-πολύ με την έναρξη τής παρακμής τού ΕΣΠΕΡΟΥ στο ποδόσφαιρο, ήταν κατ’ αρχάς παράξενη, γιατί δεν οφειλόταν σε ανταγωνισμό από άλλες εταιρείες. Μόνο η ΕΛΒΙΕΛΑ έφτιαχνε τότε στην Ελλάδα αθλητικά παπούτσια. Ίσως όμως ήσαν πολλοί οι ποδοσφαιριστές και συγγενείς που είχαν προσληφθεί. Ίσως πάλι δεν ήταν καλή η διαχείριση. Στο τέλος υπήρχαν και απλήρωτα μεροκάματα κι έτσι οι εργαζόμενοι, για να τα διεκδικήσουν, έκαναν αγωγή στον Αιμίλιο. Προσήλθαν όλοι στο δικαστήριο. Μαζί και η Μίτση με τον ανηψιό της, τον αδελφό μου. Πριν αρχίσει η δίκη, βλέποντάς την ο Αιμίλιος στην αίθουσα, τη ρώτησε:

– Κι εσύ εδώ, Δήμητρα;

– Εγώ; Πού;

– Εδώ; Εναντίον μου;

– Όχι, όχι! ψιθύρισε η Μίτση και βγήκε βουρκωμένη από το δικαστήριο…

Ας κλείσουμε αυτό το αφιέρωμα στην ΕΛΒΙΕΛΑ και τον Αιμίλιο Μαυροφίδη αναδημοσιεύοντας από το περιοδικό Χάρτης το μικρό κείμενο “1930: Ελληνική Βιομηχανία Ελαστικού” τού Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή.

1930: Ελληνική Βιομηχανία Ελαστικού

Θα λογαριάσουμε πως η ΕΛΒΙΕΛΑ παρήγαγε περισσότερα από πενήντα χιλιάδες ζευγάρια πάνινα αθλητικά παπούτσια με λαστιχένια σόλα τον χρόνο. Θα μπορούσε να ρίξει στην αγορά ως εκατό χιλιάδες ζευγάρια, αλλά οι αγοραστές πρόσεχαν τα παπούτσια της. Πολλοί έβγαιναν ξυπόλητοι από το σπίτι τους και τα φορούσαν όταν έφταναν εκεί όπου μπορούσαν να επιδείξουν ότι τα είχαν στα πόδια τους, ας μην είχαν κάλτσες να βάλουν. Πολλοί ξεσκόνιζαν το πάνινο άνω μέρος τους και έδιωχναν κάθε βρωμιά απλώνοντας στουπέτσι, που ξανάδινε το λευκό χρώμα, λαμπερό σαν τα παπούτσια να ήταν καινούρια. Και η σόλα από εύκαμπτο ελαστικό με ραβδώσεις για να μη γλιστράει, έτριζε όταν τριβόταν στο παρκέ των διαμερισμάτων. Και τα λευκά κορδόνια, που περνούσαν σταυρωτά από τρεις και τέσσερις τρύπες ώσπου να φτάσουν στην κορφή της γλώσσας του παπουτσιού, δένονταν με προσοχή: να είναι ο κόμπος ισομοιρασμένος.

Αυτά τα παπούτσια λέγονταν πια «ελβιέλες». Ελάχιστοι ήξεραν πως η εταιρία ανήκε στους Μικρασιάτες Νικόλαο Μαυροφίδη και Νικόλαο Αγνιάδη, ούτε ενδιέφερε ότι είχε ιδρυθεί το 1930 ή εκεί γύρω. Κανένας δεν θυμόταν πως είχε παραμείνει ανενεργή σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, πως ο ιδρυτής Νικόλαος Μαυροφίδης είχε πεθάνει το 1944 και πως το μερίδιό του είχε περάσει, κληρονομικώ δικαιώματι, στους γιους του Αιμίλιο και Στέφανο. Κανένας όμως δεν αγνοούσε πως τα παιδιά που γεννήθηκαν από το 1950 και ως το 1961 δεν γινόταν να μην είχαν φορέσει ένα, έστω, ζευγάρι «ελβιέλες». Κανενός το βλέμμα δεν είχε αποφύγει να προσέξει τις «ελβιέλες» στα πόδια των κοριτσιών στο μάθημα της γυμναστικής και στις παρελάσεις.

Όταν η εταιρία σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία της στα μέσα του 1961, καθώς υπέστη γενική κατάσχεση λόγω χρεών σε τράπεζες και ιδιώτες πιστωτές, ο Σωτήριος Μαυροφίδης, γιος του Αιμίλιου, ασπάσθηκε τον Καθολικισμό, έφτασε στο Ποντιφίκιο Ελληνικό Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου στη Ρώμη για πατερικές σπουδές και, με την ευλογία του Κυρίου, χειροτονήθηκε ιερέας και έγινε ο πατήρ Σαλβατόρε. Φόρεσε σανδάλια και φύλαξε τις «ελβιέλες» του στην στενή ντουλάπα του χριστιανικού κελιού του. Κατά τη γνώμη του, η ΕΛΒΙΕΛΑ είχε πουλήσει πάνω από δύο –πες τρία– εκατομμύρια «ελβιέλες» στη διάρκεια του προσκαίρου γήινου βίου της. Είχε ποδέσει όλα τα χριστιανόπουλα της Ελλάδας, ασχέτως θρησκευτικού δόγματος. Ήταν αμαρτία που είχε χρεωκοπήσει. Άγνωστες όμως οι βουλές του Κυρίου.

Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής

* Ο Ιορδάνης Παραδεισόπουλος μεγαλώνει κοντά στον ΕΣΠΕΡΟ από το 1963. Σε δύσκολες για τον σύλλογο στιγμές, διετέλεσε πρόεδρός του την οκταετία 2000-2008.